علل اجتماعی پسیکو نوروزها در آذربایجان

پیشگفتار

کدام کتابخوانی ست که غلام­حسین ساعدی را نشناسد و یا حداقل این­که کتابی از او نخوانده باشد؟ ساعدی از جمله جان­های شیفته­ ای­ست که ادبیات معاصر ایران به نام او صاحب اعتبار می­شود. داستان و نمایشنامه­ نویسی که به رغم سانسور و سرکوب، آثارش فصلی نو در ادبیات داستانی ما گشود، انسان وارسته­ ای که دنیایی انسانی را برای همگان آرزو داشت، پزشکی که به علت مزاحمت­ های بی­پایانِ ساواک اجازه نداشت آن­سان طبابت کند که دوست می­داشت. نتیجه این­که مطبِ خود را بر هستی جامعه گستراند، نه به قصد درمان درد، بل­که شناختِ آن. به ادبیات روی آورد تا داستان درونِ انسان­ها را آن­سان بنویسد که دیده نمی­ شد. از درون ترس­ خورده و دردمند آنان در رابطه با جهان بیرون نوشت. او از رنج انسان در رابطه با دیگر انسان­ها در جامعه نوشت، چیزی که فروید از آن به عنوان دردناک­ترین رنج­ها نام می­ برد.[1]

در پسِ آثار ساعدی می­توان سیمای خودش را نیز بازشناخت؛ روانپزشکی که با ثبتِ مشاهدات خویش در تلاش است به درونِ ذهنِ انسان در شخصیت­ های داستان­های خویش نقبی بزند. او به خوبی می­داند که روان­ رنجوری را علتی عضوی نیست، کشمکش­های درونی فرد بر ذهن و رفتار او تأثیر می­گذارد. آثار ساعدی بازتابِ زندگی آدمیانی است حاشیه­ نشین در جامعه­ ای بیمار.

از ساعدی زیاد گفته و نوشته­ اند. در این مختصر قصد نقد و بررسی آثارش را نداریم. فکر کردیم رساله دکترای او می­تواند به شکلی یاری­بخشِ کسانی باشد که به نقد و بررسی آثار او می­ نشینند و یا افکار او را در آثارش دنبال می­کنند.

در این رساله از علمی صحبت به میان می­آید که اگرچه عمری دراز ندارد ولی با این­همه به نسبت زمان تحقیق تا کنون بسیار متحول گشته، شکلی دیگر به خود گرفته و به شاخه­ هایی چند تقسیم شده است.

ساعدی با بهره­گیری از این علم، در ادبیات فراتر رفته، شخصیت­هایی آفریده بی­تا و ماندنی. و حضور همین آدم­ها در داستان­های اوست که بدان رنگ و نمودی دیگر می­دهد.

آن­چه به نام «رساله ساعدی» در دست دارید، همان است که او نوشته. ما کوشیده­ایم با استفاده از شیوه­های نگارش، آن را برای خواندن آسان­تر گردانیم. در این راستا «آیین نگارش» امروز به کار گرفته­ایم، چیزی که در متن اصلی کمتر یافت می­شود. آن­جا نیز که لازم دانسته­ایم، پیشنهاد خود را در برابر واژگانی که از قلم افتاده­اند، در کروشه [] آورده­ایم.

برای فهم عمومی، هر جا لازم شده، اصطلاحات به کار گرفته شده در متن را در زیرنویس توضیح داده­ایم.

امیدواریم انتشار این سند کمکی باشد برای کسانی که زندگینامه ساعدی را می­نویسند و یا آثار او را بازمی­کاوند.

با سپاس از خانواده ساعدی، به ویژه دکتر اکبر ساعدی که ما را در انتشار این متن آزاد گذاشتند.